Schaak: mat! Voer voor psychologen, deel 2

Schaken is een spel van alle tijden en voor alle leeftijden. Uit de rijke schaakgeschiedenis komen veel prachtige partijen schaak, leuk om na te spelen, maar altijd interessant om van te leren! Deze week:  

Voer voor psychologen, deel 2.

Wat maakt bridge nou zo anders dan schaken dat vrouwen daar wel aan doen?

Vrouwen haten langzaam (gaap) groeiend inzicht, ze houden van snelle parate kennis!

De aantallen vrouwen bij bridge, dammen en schaken zijn zo wonderbaarlijk verschillend, dat het geen toeval kan zijn dat vrouwen wel aan bridge doen en niet of nauwelijks aan dammen en schaken. “Alles” wat in de traditionele boekjes van relatietherapeuten over vrouwen en mannen staat, wordt voor mij bevestigd door mannengedrag en vrouwengedrag bij de drie denksporten (*).

Aantallen vrouwen en mannen bij bridge, dammen en schaken

Bridge & snelschaken = snelle parate kennis (de breedte in met denken)

Bij bridge hebben de vier bridgers (twee paren spelen tegen elkaar) 13 kaarten in handen. Eerst wordt er geboden en het eindbod moet vervolgens worden afgespeeld. Er wordt wel gesteld dat het zeker twee jaar kost om de vereiste biedkennis “uit het hoofd te kennen” en redelijk goed toe te passen. Het bieden gaat met de snelheid van snelschaken. Dan het afspelen van de 13 kaarten. Gaat even snel, zo gebeurd. Ook weer kennis. Onthouden wat er over de tafel vloog en wat nog in handen is. En steeds is kennis (paraat aanwezig) belangrijker dan inzicht (tijdrovend nadenken over opties) want voor betekenend inzicht is de tijd tekort. Veel mannen haten details en zijn geïnteresseerd in de grote lijnen: doel, probleem, oplossingen, mannen zijn vaak zo uitgepraat over een thema. Vrouwen zijn veel meer geïnteresseerd in details, ook al lijken sommige details in de verste verten niet relevant in mannenogen. Vrouwen praten vaak anders met elkaar dan mannen, het gaat vrouwen om de bijzonderheden van een thema, ze raken daarover vaak niet uitgepraat, inclusief allerlei bijzonderheden over kennissen en familieleden, waarover mannen het zelden hebben. Mannen praten wel veel in vergaderingen, die hebben ze voorbereid, die gaan tenminste ergens over!

Kortom, de uitgebreide benodigde kennis (grote hoeveelheden details bij bieden en afspelen) bij het bridgen past eigenlijk veel beter bij vrouwendan bij mannen. Voor veel mannen is bridge een hoop ballast met weinig grote lijnen, maar dat mannen toch ook in groten getale aan bridge doen, komt omdat ze “rustende jagers” zijn, naar een beeld uit de psychologie. Ze jagen op vrouwen, geld en roem en als ze dat niet doen, doen ze het liefste niets (daarom zie ik ook zo weinig mannen als vrijwilliger optreden) en dat is duidelijk meer bij bridge voor handen dan bij schaken of dammen. Beweerd wordt dat vrouwen een nog iets beter korte-termijn geheugen hebben dan mannen om al die breed gedetailleerde kennis even te kunnen vasthouden. Zo schijnen vrouwen liedteksten sneller uit het hoofd te kennen.

Na De6	Na Dc5

Judith Polgar (2728) – Peter Svidler (2735) 1-0. Corus Wijk aan Zee 2005. In deze periode van haar schaakleven was ze op haar best, haar rating zou nog stijgen tot 2735!! In dit toernooi eindigt ze prima als zesde met 7 uit 13. In 2005 mocht ze ook meedoen aan het WK in San Luis, slechts vier van de acht deelnemers hadden een hogere rating dan haar toenmalige rating van 2735, maar haar score viel tegen, ze werd achtste (door gebrek aan voldoende testosteron?). In de partij volgde c4! En 1-0 door meerdere dreigingen. Peter dreigt een stuk achter te komen of zelfs zijn dame en hij kan niet alle dreigingen tegelijk afwenden.

Judith Polgar (2722) – Anatoly Karpov (2693) 1-0. Essent Crown 2003.Een dubbelrondige vierkamp die ze dik won, en schaakgrootheid en oud-WK Karpov wordt hier van het bord geveegd: Judith vond het nu tijd voor het bekende loperoffer Lxh7+ Kxh7; Dh5+ en 1-0 want de zwarte stukken zijn krachteloos in tegenstelling tot wits loper, dame en toren op c3 (Fritz: mat in 7 zetten).

Kortom, Judith laat zien waartoe vrouwen best in staat zijn, maar zij vertoonde hierbij een trainingsgedrag overeenkomstig de mannelijke grootmeesters en dat was niet natuurlijk, dat was sterk beïnvloed door haar vader, zie ook hoofdtekst.

Gewoon schaken (en dammen) = langzaam groeiend inzicht (de diepte in met denken)

Gewoon schaken is urenlang in grote stilte zetten doen, varianten bedenken en vergelijken, en wie de beste zetten vindt die wint. Even naar dammen. Vooral bij dammen lijkt kennis nauwelijks van belang, doordat de spelregels in slechts een paar minuten geleerd zijn en door het fenomeen van de verwisselbare zetten. Dammers bekijken achter het bord de ene variant na de andere en doen ten slotte een zet. Dus meestal niet op basis van parate kennis, maar op basis van geleidelijk groeiend inzicht. Maar met name grootmeesters beschikken over veel standenkennis en boekenkennis, en dat blijkt dan weer bij sneldammen en uiteraard ook bij snelschaken, dan is er zeker geen of heel weinig tijd voor inzicht. Een club in Den Haag heette DIO Door Inspanning Ontspanning. Het verbijsterende voor vrouwen is ongetwijfeld dat mannen deze inspanning: urenlang allerlei varianten bekijken bij één partij, als ontspanning beschouwen!! Immers, je zit urenlang ook lekker op je luie kont met een kopje koffie onder handbereik, en je hoeft gelukkig ook niet eens te praten, integendeel, zwijgen is goud. Ook vissen, zappend op de bank naar de tv kijken of gewoon naar het plafond staren, in de vlammen staren van de open haard, zijn vergelijkbare soorten ontspanning voor mannen. Het beeld van de jaren 50 was: man komt thuis van zijn werk, de pantoffels en het krantje liggen al klaar, hij duikt in zijn luie stoel, het eten wordt gebracht, en de kinderen moeten oppassen dat ze niet lastig worden, want pa zit achter zijn krant als achter een muur, in grote stilte, te suffen, te lezen of te puzzelen, zoals ook dampuzzels en schaakpuzzels. In de jaren 50 was de vrouw thuis, en was ze de hele dag in touw met van alles en nog wat, zo af en toe druk pratend met haar buurvrouw of haar moeder, over van alles en nog wat, waar haar man immers nauwelijks op reageerde. Kortom, ze zat nooit stil, vooral niet als er ook nog kinderen op te voeden waren. Ontwikkelen van langzaam groeiend inzicht in wat dan ook? Daar was geen tijd voor en daar had ze geen zin in. Schaken, dammen, vissen, in een luie stoel zitten, in grote stilte? Ze kon haar tijd wel beter besteden en praten was daar een duidelijk onderdeel van want er moet informatie over kennis worden uitgewisseld als er geen tijd is voor het opdoen van inzicht! Er is wel veel veranderd. Sinds de jaren zeventig werken ook vrouwen buitenshuis en ook deze vrouwen zullen daardoor wel een stuk(je) mannengedrag overnemen, want gedrag is best aan te leren. Maar sterk gedragsbepalend zijn en blijven de hormonen, testosteron bij mannen, oestrogeen bij vrouwen, waardoor vrouwen van nature toch een stukje socialer en zorgzamer zijn dan mannen. En nu weer even terug naar bridge, op één avond worden 24 spelletjes gespeeld, elk half uur wisselen van tegenstander, 4 spelletjes per tegenstander, en dat komt tegemoet aan de behoefte van de vrouw om steeds even bij te praten, al die heen en weer schietende gedachten in dat vrouwelijke brein moeten even worden verwoord, terwijl die mannen vaak even met een leeg hoofd naar het plafond staren. Dan: geroezemoes in het schaaklokaal en ja hoor: sssttt!!! Veel mannen kunnen maar één ding tegelijk. Het geroezemoes stoort ze, leidt ze af, ze kunnen zich niet goed meer concentreren. Hebben vrouwen geen of weinig last van. Spelen even goed of even slecht met of zonder aanzwellende geluiden op de achtergrond, lichtflitsen of andere prikkels. Kortom, mannen en vrouwen denken in allerlei opzichten anders. En zijn vrouwen eigenlijk niet een stuk slimmer en effectiever in hun handelen op basis van kennis (?): waarom zou je nou zoveel tijd en moeite steken in steeds zelf weer het wiel uitvinden, terwijl dat ook in boekjes staat of aan een man te vragen is. En dat gaat dus ook zo bij veel arbeidsprocessen die veel slimmer op de vrouwelijke manier zijn aan te pakken. Succesvolle kantoormannen leren vanzelf of door cursussen steeds meer op de vrouwelijke manier denken: van alles tegelijk aanpakken, internet afspeuren naar kennis, overleg in werkgroepen en teamwork en telefoon, in plaats van in te zetten op alles zelf doen op basis van langzaam groeiend inzicht in een interessant taakonderdeel, het overige verwaarlozend.

Paradox? Bridge geschikter voor vrouwen, maar toch zijn de bridgetoppers mannen

Want: spellen zijn “mannelijk”, kransjes zijn vrouwelijk

Merkwaardig genoeg zijn ook bij bridge de beste topbridgers mannen. Want het zijn de mannen die steeds beter worden door jarenlange centrale training. Vrouwen haken doorgaans af. Door ouderwets rolgedrag. Zie alleen al de vele voorbeelden in Een goede speler is niet eerlijk van acteur-bridger Joost Prinsen. Een tweede punt is dat mannen door al die testosteron een bezetenheid om te winnen bezitten die vrouwen missen. Vrouwen met formidabele bridgepotenties haken toch af om zich meer aan hun gezin te wijden of misschien toch wel aan iets anders. Jarenlang heeft Judith Polgar als enige vrouw in de tophonderd van de schaakgrootmeesters gestaan, ze stond zelfs in de toptien. Van haar was bekend dat ze zich zes uur achter elkaar kon bezig houden met schaaktraining, heel ongewoon voor een vrouw, maar dat gedrag was sterk bepaald door haar vader die haar van jongs af aan veel schaaktraining gaf. Zou er aan dit gedrag ook nog een scheutje testosteron zijn toegevoegd, dan was ze ongetwijfeld wereldkampioen geworden.

Die al genoemde bezetenheid om te willen winnen zie je terug in alle spelletjes die eeuwenlang door mannen zijn bedacht, want heel lang speelden vrouwen nauwelijks een rol in het maatschappelijk verkeer (**). Al die spelletjes hebben namelijk iets mannelijks gemeenschappelijk: het winstdoel. Het is typisch mannelijk om je plaats te willen weten in de spelletjeshiërarchie (denk ook aan de ratings bij schaken). Spellen zonder winstdoel noemen we geen spellen, maar kransjes, en moeten we niet bij mannen zoeken, maar bij vrouwen. Het gedrag van vrouwen wordt niet bepaald door het “agressieve hormoon” testosteron, maar door het “socialer hormoon” oestrogeen. Vrouwen hebben veel minder behoefte aan agressieve spelletjes dan mannen, en houden het gewoon bij kransjes (maar vrouwen doen echt wel aan sport, gedrag is aan te leren). Theekransjes, breikransjes, gewoon om lekker met elkaar te kletsen of te breien, zonder dat er iemand het best moet kletsen (zoals bij de debating clubs van mannen) of breien om te winnen. Het is voor een man onbegrijpelijk dat een vrouw die in zijn ogen verschrikkelijk goed kan bridgen, er op een bepaald moment toch gewoon mee stopt om zich weer eens met iets anders te gaan bezig houden, ook al is dat misschien wel haar gezin.

(*) Zie de boeken van Allan en Barbara Pease met in de titels steeds Waarom mannen dit, en vrouwen dat, en van John Gray Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus, en grote delen van de inhoud van deze boeken vind ik biologisch ook nog eens verklaard door Dick Swaab in Wij zijn ons brein.

(**) Aanvankelijk waren dit wel heel grove supermannelijke spelletjes, waarbij de verliezer de dood kon vinden, zoals in het Middeleeuwse Steekspel. Maar de Kerk verbood dit soort lethale spellen, en vervolgens werden er hoofse spellen ingevoerd, zoals het Steekspel met hoofse wapenen (zonder het dodelijke metaal, tja, dat was voor “echte mannen” wel even wennen), en ook schaken en dammen behoorden tot de hoofse spellen. Kaartspelletjes niet, voor de Kerk lag hierbij de nadruk op de mogelijkheid van verslaafdheid of afgoderij, pas sinds de steeds onkerkelijker jaren 70 is het bridge steeds meer gegroeid.

Door: Bram Doeves, SV Botwinnik, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. 

Bekijk hier alle schaakcolumns: www.zoetermeeractief.nl/sport/schaakrubriek