Schaken is een spel van alle tijden en voor alle leeftijden. Uit de rijke schaakgeschiedenis komen veel prachtige partijen schaak, leuk om na te spelen, maar altijd interessant om van te leren! Deze week over:
Schaken in de Leidse regio in de tweede helft van de 19e eeuw
Al vóór 1850 schaakprobleemrubriek(en)
Vanaf 1850 heb ik in de Leidse kranten gezocht naar schaakthema’s, en tientallen jaren vanaf dat jaar zag ik vrij geregeld advertenties waarin onder meer schaak-, dam- en dominospellen werden aangeboden. Hieruit blijkt dat deze spellen in die tijd heel populair waren en dat vooral nog in huiselijke kring werd gedamd en geschaakt. Vermoedelijk was deze thuisactiviteit vooral gebaseerd op informatie van familieleden en in boeken en specifieke tijdschriften. Zo kwam er al een schaakprobleemrubriek voor in de “Geïllustreerde Courant” die slechts korte tijd heeft bestaan, van 6-7-1844 tot 28-12-1844, zie ook Magazine! 150 jaar Nederlandse Publiekstijdschriften. En zo lees ik in de Leydse Courant van 1880 dat in “Het Familieblad” ook schaak- en damproblemen stonden. In deze periode stond er in de lokale kranten nog nauwelijks lokaal nieuws en dat gold ook voor schaaknieuws. Als er al iets over schaken in een Leidse krant stond, dan ging het meestal om een bijzondere schaakactiviteit in één van de grote steden, zoals Amsterdam. In de jaren 1890 ging dat veranderen.
In 1891 schaakprobleemrubriek in Leidsch Dagblad
Vanaf 14-3-1891 zijn er 37 schaakproblemen geplaatst in het Leidsch Dagblad, elke week één probleem, en de namen van de goede inzendingen werden de week daarop vermeld. De top was zo’n 30 namen, maar het inzenden zakte in en vermoedelijk daarom hield deze activiteit alweer snel op. Deze korte periode van schaakproblemen in het LD werkte blijkbaar toch inspirerend, want midden in deze periode werd ook in het LD bericht dat de “Leidse Dam- en Schaakvereniging” was opgericht; in deze tijd kwam de term “dam- en schaakvereniging” veel voor.
Steinitz speelde simultaan in 1896 in Den Haag
Op zaterdag 11-5-1896 speelde de beroemde oud-wereldkampioen Steinitz een simultaan tegen een select gezelschap van 28 schakers vooral uit Den Haag, Delft, Leiden en Gouda, in de foyer van het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen in Den Haag, georganiseerd door Discendo Discimus, onder leiding van de voorzitter en eerste-bordspeler van DD, de heer Van Houten, tevens minister van binnenlandse zaken. Steinitz won 23 partijen, remiseerde er 4 en verloor 1 partij van M. Edersheim, de penningmeester van DD. Onder de remisespelers bevond zich Tresling (of Treslong) uit Winschoten, behalve bekend schaker ook redacteur van “Het Tijdschrift”, het eerste Bondsblad. In die tijd kwamen de schakers uit de hoogste kringen van de maatschappij. Vanaf ca 1900 stroomde de middenstand in en pas na WO1 werd het schaakleven verder verbreed.
“Gemengde” schaakrubriek van 1896-1899 in Leidsch Dagblad
Dan komt op 16-11-1896 het LD met het bericht dat er een nieuwe schaakrubriek komt onder redactie van de leden van de Leidsche Schaakvereniging Morphy (sinds 1893). De rubriek bevat een te bespreken partij en een op te lossen probleem. Gezien het enge doelgroepbereik werkte deze formule in de 19e eeuw matig, het aantal ingezonden goede oplossingen overschreed zelden de tien en de rubriek hield het uit tot maart 1899.
Persoonlijke wedstrijden en tegen 1900 “massakampen”
Verder waren er in de 19e eeuw hoofdzakelijk persoonlijke wedstrijden. In teamverband reizen was nog heel lastig, de bonden (de NSB is van 1873) organiseerden daarom nog geen teamcompetities, maar de grotere clubs begonnen tegen het einde van de eeuw “massakampen” te organiseren, in Leiden waren dat met name LSV Morphy en het Leidsche Schaakgenootschap. Het Leidsch Dagblad berichtte in 1896 over de eerste massakamp tussen Morphy en de Delftsche SV in het Zuid-Hollandsch koffiehuis in Den Haag; Morphy won de dubbelrondige kamp met 8-4, en het LSG speelde aan het eind van de eeuw enkele massakampen tegen DD.
| Na Kd2-e2? | Wit: mat in drie |
 |
 |
Amos Burn – Mikhael Chigorin 0-1, Berlijn 1897. In de schaakrubriek van het LD van 9-5-1898 onder redactie van LSV Morphy wordt teruggekeken op een mooie combinatie van Chigorin, met 9,5/18 tiende in Berlijn, tegen Amos Burn, met 11/18 vijfde. Volgens Fritz had de witte loper het paard moeten nemen, maar na het gespeelde Ke2? volgde ook volgens Fritz altijd materiaalverlies, zoals in de partij: …Tc6; Da7 Dc8; Lxb4 Txc4; Lc5 Ta8; Dxa8 Dxa8 en even later 0-1.
Probleem van J. Rayner, een driezet, in dezelfde rubriek. “Vervelend, saai”, vind ik al die verschillende bij-oplossingen, maar doe als Fritz want die vindt onmiddellijk de auteursoplossing (dat had Rayner eens moeten weten!!) en die is: Lb8 exd4; Tf5 exf5 en Ld5# (wordt vervolgd).
Bronnen: met name de Website Historische kranten – Erfgoed Leiden en Omstreken
Door: Bram Doeves, SV Botwinnik
Bekijk hier alle schaakcolumns: www.zoetermeeractief.nl/sport/schaakrubriek
