Schaak: mat! Schaken in de Leidse regio 1900-1910

Schaken is een spel van alle tijden en voor alle leeftijden. Uit de rijke schaakgeschiedenis komen veel prachtige partijen schaak, leuk om na te spelen, maar altijd interessant om van te leren! Deze week over:

Het schaken van 1900-1910 in de Leidse regio

De wet van de remmende voorsprong bij het schaken, ook in Leiden?

Bekend is dat het verenigingsleven na 1900 ging opbloeien, door de opkomst van een middenstand en door beter vervoer, ook voor gezamenlijk reizen in teamverband. Het dammen heeft inderdaad juist in deze periode van 1900-1910 een betekenende ontwikkeling doorgemaakt, zoals hierna uit de brief van Battefeld blijkt. Maar mogelijk zit het schaken in een nogal conservatief jasje in Leiden, want in het Leidsch Dagblad (dat was in deze periode de enige courant in Leiden) is er in deze periode wel aandacht voor het schaken, maar niets wijst op de opleving die het overige verenigingsleven in deze periode kenmerkte.

(*) De term schaken heeft vooral betrekking op nieuws, schaak ook wel, er is daarom een zekere overlap, maar schaak heeft meer betrekking op het spel, zoals via de Morphy-schaakrubriek in het LD in de jaren negentig.

Ook het Tijdschrift van de Nederlandse Schaakbond laat een niet noemenswaardige landelijke groei zien in deze periode. Bekend is dat de oude schaakclubs vanuit de 19e eeuw vaak nog heel lang ballotage kenden met een leeftijdsgrens van boven de 20 jaar en dat deze clubs niet of nauwelijks streefden naar verhoging van het spelpeil en dus meer leken op statische theekransjes dan op de latere schaakclubs, met teamcompetitie, jeugd, stappenmethoden en nu ook nog websites.

Van 1900-1910 rolde er een tapijt van damclubs over Nederland maar niet in Leiden

Dat kwam door simultaanpartijen van Amsterdamse en Rotterdamse dammeesters. Hierover gaat een ingezonden brief van de Amsterdamse dammeester Philip Battefeld aan de Leidse dammers in het Leidsch Dagblad van 22-1-1910: … In 10 jaren zijn er in Nederland ongeveer 35 damverenigingen opgericht. Hiervan zijn de meeste verenigd in de Nederlandse Dambond die nu ruim 500 leden telt. Vroeger werden vanuit Amsterdam en Rotterdam pogingen aangewend om ergens een damvereniging in het leven te roepen. Tegenwoordig hoeft dit niet meer, want het gaat nu meestal uit eigen beweging. In Leiden echter niet. Waarom niet? Er zijn in Leiden toch wel goede dammers? … En in een stad als Leiden waar zoveel aan schaken wordt gedaan, zouden geen liefhebbers en kenners zijn van het damspel? Ik ben zeker van wèl!” En er kwam een damsimultaan van Battefeld op een zaterdagavond met daarna de oprichting van een Leidse damclub.

Maar toch was Leiden een schaakbolwerk in die periode

Al vanaf 1903 organiseert de NSB competitiewedstrijden tussen schaakclubtientallen in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag (!), Utrecht en Leiden (!). Het Leidsch Dagblad doet dit af in korte nieuwsberichten, en er is in deze hele periode geen schaakrubriek in de krant, om hieraan eens extra aandacht te kunnen schenken. Mogelijk zijn schaakliefhebbers nog steeds mede aangewezen op aparte schaakbladen: in 1904 verscheen een nieuw maandblad van de toen bekende schaker W. Muntjewerff voor sterke en minder sterke schakers. En verder bestond de Schaakcourant die op 31-10-1909 een Nationale Schaakwedstrijd organiseerde in café-restaurant Zomerzorg in Leiden (!) waaraan een tegenvallend aantal van 22 schakers deelnam. Even daarvoor was ook in Zomerzorg het schaakkampioenschap van Nederland (!) gehouden, een vijfkamp tussen dr. Olland, Speijer, Veteranus, dr. Esser en Loman. Ook hiervan ging voor de “gewone” Leidenaren niet of nauwelijks enige propaganda uit, gezien het summiere nieuws daarover in het Leidsch Dagblad.

Wereldkampioen dr. Lasker in 1908 in Leiden en Den Haag

Op zaterdag 8-6-1908 was Wereldkampioen dr. Lasker op bezoek bij het LSG voor een simultaan tegen een select gezelschap van 25 spelers, vooral uit Leiden, en de dag daarop was hij bij DD op bezoek en dat was de enige club waar hij eerder tijdens zijn West-Europese tournee enkele simultaan-nederlagen had geleden waarvoor hij revanche wilde nemen. Dat lukte, want in Leiden won hij 20 partijen en speelde hij 5 remises, en in Den Haag won hij 19 partijen en speelde hij 6 remises. In Leiden was een telegram Lasker vooruitgesneld, want hij was per trein uit Frankfort gekomen en had in Utrecht de aansluiting gemist. En toen duurde de simultaan van half tien ’s avonds tot half drie ’s nachts. Daar leed zijn humeur allerminst onder, want de kleine Joodse Lasker (hij zou nog tijdig in 1937 van Duitsland naar de VS verhuizen) bleef al die tijd in opgewekte stemming zijn rondjes lopen en had voor al zijn tegenstanders een vriendelijk woord vooraf. Een briljante man, deze Emanuel Lasker, doctor in de wiskunde, bijna 30 jaar wereldkampioen schaken, met ook nog een indrukwekkende lijst boeken op zijn naam en dat waren lang niet allemaal schaakboeken.

Na a4? (ipv Dd5)	na Dc6

Siegbert Tarrasch – Emanuel Lasker 0-1. WK 1908. In 1907 had Lasker in een match om het WK Frank James Marshall verpletterend verslagen met 11,5-3,5. Een jaar later (na de beschreven simultaans) speelde hij om het WK tegen Tarrasch, die bij de start nog geen hoge dunk van hem had. Tarrasch dacht te maken te hebben met een koffiehuisschaker wat Lasker inderdaad in Berlijn ook geweest was, want hij kon de bijverdiensten toen goed gebruiken, maar ook Tarrasch kon niet tippen aan Lasker, Lasker won met 10,5-5,5.

Na a4? wint Lasker door f3!; gxf3 Lg5!; Txe6 Txe6; Dd7+ Te7 en 0-1.

Emanuel Lasker – Siegbert Tarrasch 1-0. WK 1908. En na de stille zet Dg5! was het 0-1, want de zwarte stukken staan weer niet goed om de nu komende witte aanval te kunnen afstoppen.

Door: Bram Doeves, SV Botwinnik

Bekijk hier alle schaakcolumns: www.zoetermeeractief.nl/sport/schaakrubriek