De betekenis van de Zoetermeerse straatnamen is vaak zeer uiteenlopend. In Straat in beeld gaan wij op zoek naar de informatie achter het blauwe bordje bij u in de straat. Deze week de Zwammerdam gelegen in wijk Oosterheem. De straat ligt aan de rand van de wijk, dit deel van Oosterheem wordt ook wel Heemburgh genoemd.
 |
 |
De Zwammerdamstraat is, vernoemd naar een zeer oud dorp in het Hart van Rijnland, dat sinds 1964 deel uitmaakt van de gemeente Alphen aan den Rijn. Tot 1964 was Zwammerdam een zelfstandige gemeente. Diverse delen van de gemeente zijn bij het verlies van deze zelfstandigheid naar naburige gemeenten zoals Alphen aan den Rijn, Bodegraven, Boskoop en Reeuwijk overgegaan. Het is gelegen aan de Oude Rijn, halverwege tussen Alphen en Bodegraven. Het kleine dorp heeft een compacte dorpskern met kronkelige straten die samenkomen rondom het Dorpsplein. Gevonden oude resten hebben ervoor gezorgd dat bewoning terug te leiden is naar de 8ste tot 10de eeuw.
Ontstaan van Dam en Dorp
Zoals de naam al doet vermoeden is het dorp vernoemd naar een dam, maar niet een die Zwammer heette in eerste instantie. De dam ontleent zijn naam aan de Suadenborchdam, aangelegd in opdracht van de graaf van Holland, Floris III in 1165. De dam moest ervoor zorgen dat het water van de Rijn tegengehouden werd, grote delen van de landerijen van Floris kwamen vaak door de vrij lopende Rijn onder water te staan.
De oudste resten van stenen gebouwen in deze omgeving stammen uit de eerste eeuwen van onze jaartelling. In Alphen aan den Rijn stond er op deze plaats van 43 – 246 na J.C. een Romeinse versterking of 'castellum'. De resten van deze Romeinse versterking zijn in de jaren '70 van deze eeuw opgegraven enkele tientallen meters ten zuiden van de Rijn, die zich door de eeuwen in noord-oostelijke richting heeft verplaatst. Als gevolg daarvan kwam de rivierhaven steeds verder van de oevers van de Rijn te liggen en was dus moeilijker te bereiken. Op de plaats van de haven werden de resten van een scheepshelling gevonden. Drie boomkano's en drie rivierschepen werden in goede staat gevonden en geborgen.
Na de opheffing van het castellum in de tweede helft van de derde eeuw werden de bouwmaterialen gebruikt voor de bouw van een burcht, die bekend staat als de Suadeburch. Een burcht van steen, hout en tufsteen afkomstig van de voormalige Romeinse versterking. Het woord ‘suade’ betekent ‘grens’, want op de plaats waar de Meye in de Rijn uitmondt is de meest oostelijke grens van de landen van de graaf van Holland, Floris III. De dam die hij onrechtmatig liet aanleggen werd dus de Suadeborcherdam of Swadenburgerdam genoemd. Deze naam werd later verbasterd naar Zwammerdam.
De Burcht
Omgeven door een brede gracht lag bij de oude dam een burcht, die met veel moeite en werk werd aangelegd. De burcht bepaalde de vorm die tot op vandaag terug is te herkennen in de dorpskern van Zwammerdam. Het vermoeden bestaat dat de burcht veel ouder is dan de dam, bewijs daarvoor is echter nog niet gevonden. De Hoge Rijndijk, de voormalige Romeinse heerweg, maakt een boog in de vorm van een halve cirkel ten zuiden om de burcht. En de oude Brugstraat naar de brug over de Rijn, even ten westen van de uitmonding van de Ziende, loopt ook in de vorm van een halve cirkel, rechtsom om de voormalige burcht heen. Het dorp ontstond en groeide om de burcht en in het omringende land. Omstreeks het jaar 1260 werden de bewoners verenigd in een parochie en werd een kerk gebouwd in de buurt van de burcht. Voor de bouw werden bakstenen gebruikt die in de buurt gemaakt werden. Dit kan men herleiden uit de gaten in de kleigrond vlak bij de kerk. De kerk brandde in de vijftiende eeuw grotendeels af. Omdat Zwammerdam in een gebied lag dat aan de grens van het graafschap Holland lag, raakte het vaak ongewild betroffen in de oorlogen tussen Holland en Utrecht. Waarschijnlijk is het in een van die oorlogen geraakt en afgebrand.
Schepen
Door onderzoek naar Romeinse nederzettingen werd de nederzetting Nigrum Pullum (dat zwarte kip of donkere aarde betekent in het Latijns) gevonden. Een nederzetting die belangrijk genoeg moet zijn geweest om te worden ingetekend op de Peutingerkaart. De markeringen komen overeen met een Romeins Ford bij Zwammerdam. In de jaren zeventig legde bodemonderzoek zes schepen bloot. Deze vondst was in die tijd wereldnieuws. Zwammerdam is daardoor internationaal gekoppeld aan het scheepstype dat daar is gevonden: een platbodem met rechte boorden en een lengte van 20 tot wel 35 meter. De Zwammerdamschepen zijn naar Museumpark Archeon gebracht en worden daar gerestaureerd door vrijwilligers.
Tekst: Monica Lausberg
Foto's straat: Miroslav Buhac
Bronvermelding:
wikipedia
https://www.romeinen.nl/romeinse-limes/plaatsen/zwammerdam
Zie voor een overzicht van alle straten: Straat in beeld
