De geschiedenis van Zoetermeer gaat duizend jaar terug in de tijd. In een reeks verhalen nemen wij u mee op reis door deze duizend jaar geschiedenis. Beginnende bij het ontstaan van het Zoetermeerse Meer en eindigend bij de bouw van Oosterheem. Deze keer: Het boterdorp.
Duizend jaar geleden vonden de eerste ontginningen, midden in een veengebied, plaats in de omgeving van de huidige Broekweg, Zegwaartseweg en de Rokkeveenseweg. De ontgonnen gebieden bestonden uit stukken land van 14 hectare, de zogeheten hoevelanden. Op de kop van iedere hoeveland kwam een boerderij waarin de gezinnen samen met hun vee onder één dak leefden. Het vee bestond uit schapen, voor de wol voor de textielnijverheid in de omliggende steden, en één á twee koeien. Met het melk van deze koeien werden vermoedelijk al zuivelproducten geproduceerd.
Leidse kaas
Een paar eeuwen later, in de veertiende eeuw, werd in de omgeving rond Leiden en Delft, en ook Zoetermeer, de productie van boter steeds belangrijker. Bij het verwerken van melk tot zuivelproducten werd eerst de room gescheiden van de rest van de melk. Van de room werd, door te karnen, boter gemaakt. Van de rest van de melk, de ondermelk, werd een magere kaas gemaakt die wij kennen als Leidse kaas. Voor de smaak werd er komijn en soms kruidnagels aan toegevoegd. In die tijd hadden de boeren vier tot zes koeien en de boter en kaas werden verkocht aan de lieden.
Turfsteken
In dezelfde eeuw waarde de Zwarte Dood rond in Europa en als gevolg daarvan nam tussen 1369 en 1371 het inwoneraantal van Zoetermeer en Zegwaart af van 1410 en 910. Hierdoor was er minder behoefte aan voedsel en landbouwgrond. Bovendien werd er gezocht naar een brandstof om op te kunnen koken en mee te kunnen verwarmen. Als gevolg hiervan kwam het turfsteken op en veranderde de omgeving van de twee dorpen in een plassengebied. Dit alles had negatieve gevolgen voor de zuivelproductie. De koeien kregen in die tijd of waterplanten te eten of ze stonden tot aan hun knieën in het water. En de situatie voor de landbouw verslechterde verder als gevolg van het onder water zetten van grote stukken land tijdens de Slag om Zoetermeer in de zestiende eeuw.
Na het strijdgewoel, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, kwamen er meer dan honderdduizend vluchtelingen vanuit de Zuidelijke Nederlanden naar Holland toe. Ze vonden werk in het graafschap Holland maar hadden ook huisvesting en voedsel nodig. Daar was weinig land voor beschikbaar als gevolg van de meren en het turfsteken. Daarom werd er begonnen met landwinning en in 1616 werd de Meerpolder de eerste droogmakerij van Zuid-Holland. De kalkarme grond die toen droog viel bleek nauwelijks geschikt te zijn voor akkerbouw maar tegelijkertijd wel geschikt voor veeteelt. Daarom hielden de boeren in deze polder koeien voor de boterbereiding en dat versterkte de bekendheid van Zoetermeer en Zegwaart als boterdorpen in de regio.
Landbouwcrisis van 1880
Eind negentiende eeuw, in 1880, kreeg de landbouw in Nederland een flinke klap te verwerken. De landbouwcrisis. Door verbeteringen in het goederentransport (via stoomschepen en de aanleg van spoorwegen) werd het mogelijk om goedkoper geproduceerd graan te importeren vanuit de Verenigde Staten en later ook uit onder meer Rusland. Dit had negatieve gevolgen voor de Nederlandse graanproductie en dus ook voor de productie in Zoetermeer en Zegwaart. De boeren in de twee dorpen richtten zich vervolgens steeds meer op de zuivelproductie. Op de zuivelmarkt was de internationale vraag hoger dan de productie.
Ook luidde de landbouwcrisis de opkomst in van de boterboeren. Anders dan je zou vermoeden is een boterboer geen agrariër maar een (detail)handelaar in (room)boter. Daarnaast handelde de boterboer ook in kaas, eieren, oliën, vetten en margarine. Deze goederen werden verkocht in grote steden zoals Den Haag, Delft en Leiden. Uiteindelijk telde Zoetermeer op het hoogtepunt in de twintigste eeuw zestig boterboeren en zo verkreeg Zoetermeer uiteindelijk de bijnaam het boterdorp.
Als u meer wilt weten over dit verhaal, kijk dan ook op sachavanvlaardingen.wordpress.com.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto: pakje roomboter van boterboer Fa. J. Konijn en Zn.; Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer
Elke dag het Zoetermeerse nieuws in uw mailbox? Blijf op de hoogte van het laatste Zoetermeerse nieuws en meldt u aan voor onze nieuwsbrief!
