In het Westerpark, aan de rand van Zoetermeer, is in de tweede helft van de jaren zeventig een zogeheten ‘heemtuin’ aangelegd, de Natuurtuin. De oudste heemtuin van Nederland bevindt zich in Bloemendaal en is vernoemd naar een van de ontwerpers, Jac. P. Thijsse, het heet Thijsse’s Hof.
Onderwijzer, natuurbeschermer en schrijver Jac. P. Thijsse koos voor heemtuinen met een natuurlijke aanpak. Dat betekent de planten niet bijvoorbeeld op een kunstmatige manier in aparte vakken worden geplant, maar in volledige natuurlijke plantengemeenschappen zoals je ze in de natuur zou tegenkomen. Dat vond hij veel leerzamer voor de bezoekers van zo’n tuin. Dat je de milieu-eigenschappen van planten kan zien en hoe veranderingen in het milieu invloed hebben op de plantengroei.
In 1976-1977 is de Zoetermeerse Natuurtuin ontworpen. Het Westerpark werd toen nog aangelegd. Het eerste deel van het park, tegen de westelijke deel van Meerzicht aan, zou in 1978 klaar zijn en het deel van het park waar ook de Natuurtuin is aangelegd zou in 1980 volgen. In 1985 zou het Westerpark in zijn geheel klaar zijn.
In Zoetermeer werd in 1976 een werkgroep opgericht die zich bezig zou gaan houden met de vorm en de inhoud van de Natuurtuin. In die werkgroep zaten ambtenaren en toekomstige bezoekers. Net als bij de heemtuin in Bloemendaal werd er ook hier gekozen om in de Natuurtuin kenmerken onderdelen van het cultuurlandschap rondom Zoetermeer aan te leggen. Dat betekent dat er dijken werden opgeworpen. Er kwam een polder, een stuk drassige grond, restanten van een boerderij en hooggelegen restveen.
Een luchtfoto uit de jaren 70 met rechts onderin de Natuurtuin in het Westerpark. Bron: Historisch Genootschap Oud Soetermeer; geheugenvanzoetermeer.nl
Ook werd er in de Natuurtuin gebruikgemaakt van twee verschillende soorten grond. Twee grondsoorten waar Zoetermeer op is gebouwd. De Dorpsstraat is bijvoorbeeld gebouwd op veengrond. Het overgrote deel van de stad is echter gebouwd in drooggemalen polders en onder de lagen bouwzand vind je daar stevige kleigrond.
Verschillende waterniveaus
De Natuurtuin kent twee verschillende waterniveaus. Die zorgen ervoor dat het veen in de tuin niet uitdroogt en inklinkt, en dat er, in combinatie met de zeeklei- en veengrond er een ideale voedingsbodem ontstaat voor een variatie aan plantengemeenschappen. Het water wordt omhoog gepompt met behulp van een tweetal windmolens en bij gebrek aan wind neemt een elektrische pomp het automatisch over. Dwars door de tuin loopt een oude kavelsloot die onderdeel heeft uitgemaakt van de Driemanspolder waar het Westerpark en de Natuurtuin in zijn aangelegd.
De soorten bomen en struiken die in de Natuurtuin gepland zouden gaan worden werden gekozen aan de hand van de mogelijkheden die de verschillende plekken in de tuin boden. Tegelijkertijd was het gissen naar het gedrag van de diverse plantengemeenschappen. Eerst werden er alleen bomen en heesters geplant. De grond werd verder ingezaaid met diverse grassoorten, die pasten bij de verschillende plekken in de tuin, om daarmee pioniersbegroeiing tegen te gaan. Bij pioniersbegroeiing gaat het om de eerste planten die opkomen op een nieuw terrein en de begroeiing helemaal kunnen overnemen.
Het eerste gedeelte van de tuin is aangelegd in de winter van 1977-1978 en werd vier jaar later opengesteld voor het publiek. De tuin heeft zich sindsdien ontwikkelt tot een proeftuin op het gebied van natuurlijk groenbeheer, tal van dieren hebben zich in de Natuurtuin gevestigd en een aantal plantensoorten die in de Natuurtuin zijn geïntroduceerd komen tegenwoordig ook elders in het Westerpark en de rest van Zoetermeer voor.
Bronnen
Titel: 10 jaar Natuurtuin; eindredactie: Johan Vos, gemeentebioloog Zoetermeer, afd. planten; uitgave: afdeling beplanting van de dienst Gemeentebedrijven, gemeente Zoetermeer, 1988.
