Een van de bijnamen van Zoetermeer luidt: ‘het boterdorp’. Vanaf eind negentiende eeuw kwam de boterboer op. Anders dan doet vermoeden is een boterboer geen agrariër maar een handelaar in (room)boter. Op het hoogtepunt, in de twintigste eeuw, telde Zoetermeer zestig boterboeren.
Maar eerst gaan we verder terug in de tijd. In de zeventiende en achttiende eeuw werden een voor een de polders in de gemeenten Zoetermeer en Zegwaart drooggemalen. De meeste boerenbedrijven die in de polders gevestigd waren, waren gemengde bedrijven. Ze deden aan akkerbouw (graan, vlas, (dop)erwten, aardappelen, voerder- en suikerbieten en spruitkool) en veeteelt. De koeien die door de boeren gehouden werden kregen naast gras ook het groenafval van het akkerland. De bedrijven zouden op een gegeven moment zo’n twintig tot dertig koeien hebben. En met iedere drooggemaakte polder nam de zuivelproductie verder toe.
In de tweede helft van de negentiende eeuw hadden de Zoetermeerse boeren gezamenlijk 920 koeien en de Zegwaartse boeren 500 koeien.
In 1880 vond er een landbouwcrisis plaats. Door verbeteringen in de goederentransport (via stoomschepen en de aanleg van spoorwegen) werd het mogelijk om goedkoper geproduceerd graan te importeren vanuit de Verenigde Staten en later ook vanuit Rusland. Dit had negatieve gevolgen voor de Nederlandse graanproductie en dus ook voor de graanproductie in Zoetermeer en Zegwaart. De Zoetermeerse en Zegwaartse boeren richtten zich vervolgens meer op de zuivelproductie. Tegelijkertijd begonnen ook de boterhandelaren op te komen.
Brinkers en Van der Spek
Acht jaar na de landbouwcrisis kocht Bernardus Brinkers het inmiddels in verval geraakte Huis te Palenstein. Brinkers bouwde naast de noordwestelijke vleugel van het Huis te Palenstein een woonhuis en een winkel. Naast de winkel dreef Bernardus ook handel in Den Haag, en hij begon ook te grossieren in margarine. Hij kreeg de margarine als halffabricaat in vaten aangeleverd. Vervolgens mengde hij de margarine met natuurboter en zout. Dit geheel werd gekneed met een handwals en op verzoek werd er nog boterkleur aan toegevoegd om het hoog geel of wit te maken. Het eindproduct werd in Keulse potten verkocht.
Een andere bekende familienaam is Van der Spek. Arie van der Spek heeft in een verzegeld stuk verteld hoe hij in 1895 als 14-jarige jongen al naar Delft ging om daar zijn eerste 3 pond roomboter en 1 pond margarine te verkopen. Al snel verkocht hij aan ambassades en gegoede burgerij in Den Haag. Na de Eerste Wereldoorlog werd Arie grossier en toen een van zijn zoons in de zaak kwam, kon het bedrijf verder doorgroeien. Ook andere familieleden van Arie gingen aan de slag in de zuivelhandel.
Uiteindelijk had de familie Van der Spek twee bedrijven. Om nog enig onderscheid te maken tussen de twee werd er gesproken over de ‘blauwen’ en de ‘groenen’, naar de kleuren van de vrachtwagens. De ‘Gebr. Van der Spek’ waren de ‘groenen’. Zij hadden panden aan de Stationsstraat aan de andere kant van het spoor en bekende merken van hen waren Zoetermeers Roem, Zoetermeers Glorie plantenmargarine en Chocoroem. ‘Fa A. v.d. Spek & Zn.’ waren de ‘blauwen’ en zij waren gevestigd aan de Dorpsstraat 175. In 1972 fuseerden de twee bedrijven en kreeg het nieuwe bedrijf de naam Van der Spek. Eind jaren negentig werd het bedrijf door Ahold gekocht en in 2002 werden alle activiteiten uit Zoetermeer teruggetrokken.
Brinkers verhuisde in 1968 vanuit de Dorpsstraat naar een nieuw fabrieksgebouw aan de Bleiswijkseweg en bleef daar gevestigd tot 1995, waarna het vertrok naar Zeewolde.
Foto 1: Boterompakkers en ander personeel in de margarinefabriek van Brinkers. Bron: Historisch Genootschap Oud Soetermeer, geheugenvanzoetermeer.nl
Foto 2: Boterwegers bij Firma Gebroeders Van der Spek. Bron: Historisch Genootschap Oud Soetermeer, geheugenvanzoetermeer.nl
Bronnen
Titel: Kleine Zoetermeerse geschiedenissen; Samenstelling: Arjen van der Burg, Ronald Grootveld, Ton Vermeulen, met medewerking van: Piet Drapers, Cees Heeren en Jan van der Velde; uitgave: Historisch Genootschap Oud Soetermeer. Zoetermeer 2019
Titel: Gebundeld verleden, Jubileumboek Historisch Genootschap Oud Soetermeer; Redactie: Ronald Grootveld en Botine Koopmans; uitgave: Historisch Genootschap Oud Soetermeer, Zoetermeer 1989
Titel: Proeven van Zoetermeerse Zuivel; Auteurs: J. van der Velde, J.W. Dreise en E.W. van den Burg (interview); Redactie: Ton Vermeulen, Ronald Grootveld, Botine Koopmans en Tilly Kester; uitgave: VTH / Bureau Monumentenzorg, Gemeente Zoetermeer en Historisch Genootschap Oud Soetermeer, Zoetermeer 2010
Elke dag het Zoetermeerse nieuws in uw mailbox? Blijf op de hoogte van het laatste Zoetermeerse nieuws en meldt u aan voor onze nieuwsbrief!
