De Zoetermeerse geschiedenis: De Franse Tijd

De geschiedenis van Zoetermeer gaat duizend jaar terug in de tijd. In een reeks verhalen nemen wij u mee op reis door deze duizend jaar geschiedenis. Beginnende bij het ontstaan van het Zoetermeerse Meer en eindigend bij de bouw van Oosterheem. Deze keer: De Franse tijd.

Eind jaren tachtig, begin jaren negentig van de achttiende eeuw werden in alle steden de patriottische bestuurders vervangen en zijn 40.000 mensen, patriotten, vanuit de Republiek naar het huidige België en Frankrijk gevlucht. In 1789 brak er echter een hoopvolle periode aan voor deze vluchtelingen, de Franse revolutie. Daarnaast verklaarde Frankrijk in 1793 Engeland en de Republiek de oorlog en trok het Franse revolutionaire leger de zuidelijke Nederlanden binnen samen met patriottische hulptroepen.

Na gevechten tussen enerzijds de Fransen en anderzijds de krijgsmacht van Willem V en zijn Engelse bondgenoten op de bevroren rivier de Waal trokken de Engelsen zich terug achter de Lek en daarna achter de Hollandse IJssel. Hierdoor lag het gewest Holland voor de Fransen en de patriotten open. Deze gebeurtenissen waren voor de onderdrukte patriotten in de Republiek het teken om de macht in de steden over te nemen. Op 18 januari ontvluchtte de stadhouderlijke familie Den Haag en vertrokken met een Scheveningse vissersboot naar Engeland.

Ook andere families ontvluchten de Republiek waaronder de familie Osy, die we eerder al tegenkwamen bij de droogmakerij van de Palensteinse Polder en de bouw van het kerkgebouw van de Oude Kerk. Op 27 februari 1795 trokken de eerste Franse troepen, twee compagnieën infanterie, Zoetermeer en Zegwaart binnen.

Comité Revolutionair

In Zoetermeer en Zegwaart werd vervolgens een Comité Revolutionair gevormd. Het comité maakte op 3 maart 1795 met klokgelui bekend dat de burgerij het dorpsbestuur kon vervangen door een groep mensen die werd voorgedragen door hetzelfde comité. De voordracht moest met een meerderheid goed- of afgekeurd worden en wanneer iemand niet kwam opdagen betekende dit automatisch dat diegene voor stemde. Bovendien had alleen de gegoede mannelijke burgerij stemrecht. Twee dagen later traden de dorpsbestuurders zonder tegenspraak af. In de Oude Kerk had de burgerij zich verzameld en ook het comité kwam naar de kerk toe. Daar nam de secretaris van het comité, J. van Trigt, het woord. Er werd aangekondigd dat de ambachten voortaan municipaliteiten zouden gaan heten. Daarnaast kozen de aanwezigen met een stilzwijgende goedkeuring voor beide dorpen een voorlopige gemeenteraad, bestaande uit een voorzitter en zeven leden, en een voorlopig college van justitie, bestaande uit een schout en zeven schepenen.

’s Middags volgde er nog een optocht van de Voorweg naar de Schinkelweg en weer terug naar de Oude Kerk. Ook werd er een vrijheidsboom geplant waaromheen een dansfeest plaatsvond. Op 2 en 4 mei kwamen er definitieve gemeenteraden en een definitief college van justitie.

Na drie achtereenvolgende landelijke staatsgrepen, de laatste overigens gestimuleerd door Napoleon, keerden, ook lokaal, de oude bestuurders langzaam terug. In 1805 werd Rutger Jan Schimmelpenninck ingehuldigd als staatshoofd van Nederland (dat destijds de Bataafse Gemebest heette) en droeg de titel raadspensionaris. Een jaar later werd hij vervangen en werd Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon Bonaparte, gekroond tot koning van Holland. In 1810 logeerde Lodewijk in Huis te Palenstein, hetzelfde jaar waarin hij door zijn broer werd afgezet. Lodewijk werd afgezet omdat hij het steeds vaker op nam voor de Hollandse belangen in plaats van de Franse belangen. Nederland werd vervolgens ingelijfd bij Frankrijk, de schouten gingen maire heten en de gemeenteraden werden municipale raden.

Het Zoetermeerse dorpsbestuur bestelde een levensgroot portret van keizer Napoleon. Maar voordat het portret het dorp zou bereiken verloor Napoleon de slag bij Leipzig en begonnen de Franse troepen zich terug te trekken uit Nederland. Op 30 november 1813 keerde de zoon van stadhouder Willem V, Willem Frederik, terug naar Nederland en op 30 maart 1814 werd hij ingehuldigd als koning Willem I. Ondertussen werd er in Zoetermeer en Zegwaart in november 1813 feestgevierd. Deze keer niet rond een vrijheidsboom maar rond een erepoort die speciaal voor deze gelegenheid werd opgericht. Dezelfde erepoort werd overigens in 1913 opnieuw gebruikt bij de viering van honderd jaar onafhankelijkheid van de Fransen.


Als u meer wilt weten over dit verhaal, kijk dan ook op sachavanvlaardingen.wordpress.com.

Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer; fotograaf: Jong, J.W. en F. Eterman