Schaak: mat! nr 5

Magistrale momenten uit de schaakgeschiedenis

Schaken is een spel van alle tijden en voor alle leeftijden. Uit de rijke schaakgeschiedenis komen veel prachtige partijen schaak, leuk om na te spelen, maar altijd interessant om van te leren! Deze week deel 5 van deze serie.

5. De Saavedra-positie

Het spektakel voor een interessante flits in de lesjes van Jan Willem Duijzer zie ik helemaal zitten in de beroemde studie van Barbier uit 1895.

Het verhaal begint met een opgave van de Schotse schaker Barbier die hij plaatste in Glasgow's Weekly Citizen uit 1895. Zie de eerste foto hieronder.

De Saavedra-positie: eindspelwinst door minorpromotie

De positie is afgeleid van een matchpartij uit 1875 tussen de Britten Fenton en Potter. De spelers kwamen remise overeen. Bij Potters overlijden 20 jaar later publiceerde Barbier, die de partij in 1875 had bijgewoond, in Glasgow het eindspel, zoals hij zich dat herinnerde. Tim Krabbé maakt aannemelijk dat in de periode van 1875 tot 1895 het pat werd gevonden, maar ook de winstvariant, en vermoedelijk in Dublin. En Fernando Saavedra, een Spaanse priester in het Schotland van 1895 en een matig schaker (en mogelijk verwant aan Miguel de Cervantes Saavedra, bekend van Don Quichot van La Mancha) werkte en schaakte eerder ook in Dublin en schijnt daar bij die eerdere vondsten aanwezig te zijn geweest. Toen Saavedra, inmiddels in Schotland, de publicatie van 1895 las, kwam hij alsnog in actie, meldde de hem bekende winst en werd in één klap onsterfelijk door het aangeven van één enkele zet, de minorpromotie 6. c8T!! in plaats van 6. c8D? Het is wel erg toevallig dat twee in Schotland wonende schakers zoveel moois, apart van elkaar en zo ongeveer gelijktijdig, uit deze boeiende stelling hebben gehaald. Volgens Tim Krabbé zou de Ier en Dublinner Porterfield Rynd wel eens de echte ontdekker van de wereldberoemde minorpromotie kunnen zijn geweest. Saavedra kende Rynd van de schaakclub in Dublin. Rynd was namelijk een heel bekende schaker. Zo werd Rynd in 1865 als 18-jarige kampioen van Ierland, en hij werd pas in 1913 definitief onttroond.

Zwart aan zet en maakt remise      Zwart aan zet maar wit wint De oplossing, naar Jan Willem: ... Td6+ 2. Kb5 (als de witte koning naar de C-lijn gaat volgt Td1 en kan wit na de promotie van de c-pion Tc1+ spelen) 2. ... Td5+ 3. Kb4 Td4+ 4. Kb3 Td3+ 5. Kc2! (wat nu?) Td4! 6. c8D Tc4+! Dat is de cruciale zet. Wit moet de toren slaan met 7. Dxc4 en het is pat!

Zie het tweede diagram; de clou, een dubbele dreiging: Wit heeft in plaats van 6. c8D, c8T! gespeeld. Een geweldig verrassende minorpromotie. Als zwart nu 6. ... Tc4+ zou spelen dan volgt 7. Txc4 en is het geen pat, maar staat wit gewonnen. Zwart is gedwongen om 6. ... Ta4 te spelen, omdat er mat in één dreigt door 7. Ta8. Nu komt het, aldus Jan Willem. Wit speelt 7. Kb3!, valt de zwarte toren op a4 aan en dreigt tegelijk met 8.Tc1 mat! Een dubbele dreiging waarvan er maar één kan worden gepareerd.

Bram Doeves naar: Jan Willem Duijzer: Een lesje voor Botwinnik en naar: Tim Krabbé: wat wist Saavedra? (Internet 2001), SV Botwinnik

 U vindt alle schaakrubrieken hier: www.zoetermeeractief.nl/sport/schaakrubriek