Weet u wat de betekenis is van de straatnaam waar u woont? In Straat in Beeld gaan we op zoek naar de informatie achter het blauwe bord bij u in de straat. Vandaag: de Planciusschans in de wijk Noordhove.
 |
 |
Petrus Plancius was een Vlaams astronoom, cartograaf, geograaf, bewindhebber van de VOC en predikant. Zijn eigenlijke naam was Pieter Platevoet, wat hij later naar het Latijnse Petrus Plancius vertaalde. Hij werd geboren in België in 1552 en was gehuwd met Johanna Geubels, met wie hij 1 dochter en 7 zoons kreeg.
Plancius studeerde na zijn middelbare school theologie, geschiedenis en talen in Duitsland en Engeland. In 1576 had hij zijn studies voltooid en werd hij benoemd tot predikant in de Nederduitse Gereformeerde Kerk. Hij vluchtte voor de dreiging van de inquisitie in 1585 uit Brussel en vestigde zich in Amsterdam. Men vermoedt dat hij tijdens deze vlucht geheime Portugese zeekaarten meenam, die hij later in Amsterdam als één van de bekendste kaartenmakers zou publiceren.
Hij trok fel van leer tegen de luthersen. Als Zuidelijke Nederlander die vanwege zijn eigen protestantse geloof Brussel had moeten ontvluchten, werd hij één van de voornaamste bondgenoten van andere Zuidelijke Nederlanders.
De bekendste kaart van Plancius is de wereldkaart, uitgegeven vanaf 1590, genaamd Orbis Terrarum Typus De Integro Multis In Locis Emendatus. Van deze kaart zijn verschillende uitvoeringen bekend, de eerste versie was een kopie van bestaand werk.
Vanaf 1592 verschenen de eerste oorspronkelijke producten, deze werden uitgegeven bij Cornelis Claesz. Die waren overigens Portugees staatsgeheim en hoe Plancius aan die kaarten kwam, is onduidelijk, want op het smokkelen ervan stond de doodstraf. Waarschijnlijk zijn deze kaarten gebruikt bij de Eerste Schipvaart (eerste Nederlandse expeditie naar Indië), in ieder geval door Jacob van Neck, Jacob Mahu en Simon de Cordes. Geen van deze kaarten is gesigneerd of gedateerd.
Als geograaf, maar vooral als een van de belangrijkste Amsterdamse kaartenmakers, poogde Plancius een Noordoostelijke Doorvaart te vinden voor een nieuwe en onbedreigde route naar India en China. Hij hoopte ook daardoor in aanmerking te komen voor de beloning van 25.000 guldens die door de Staten-Generaal was uitgeloofd.
Hij organiseerde met Willem Barentsz een drietal steeds grotere, maar weinig succesvolle expedities. De derde expeditie zou één van de beroemdste expedities worden en zou in de winter van 1596-1597 resulteren in de overwintering op Nova Zembla. De beloning is vanwege het mislukken van de expedities nooit uitgekeerd.
Plancius was vermogend en betrokken bij het ontstaan van handelscompagnieën als de Oude Compagnie en de VOC, als medeoprichter en bewindvoerder heeft hij meer dan 100 zee- of landkaarten voor deze compagnie ontworpen. Hij vervaardigde aan de hand van de aantekeningen van de zeevaarders nauwkeurige sterrenkaarten, die hij vervolgens publiceerde. Hij gaf namen aan figuren die door heldere sterren lijken te worden gevormd, en zo verrijkte hij het firmament met een twaalftal nieuwe sterrenbeelden.
Plancius overleed in Amsterdam op 15 mei 1622. Zijn laatste rustplaats vond Plancius op het kerkhof bij de Zuiderkerk in Amsterdam. Hij wilde om hygiënische redenen - van bederf en stank - niet als ‘rijke stinkerd’ in de kerk begraven worden en was daarmee zijn tijd ver vooruit.
Tekst: Vera Voogt
Foto's straat: Leon Koppenol
Zie voor een overzicht van alle straten: Straat in beeld
