De geschiedenis van Zoetermeer gaat duizend jaar terug in de tijd. In een reeks verhalen nemen wij u mee op reis door deze duizend jaar geschiedenis. Beginnende bij het ontstaan van het Zoetermeerse Meer en eindigend bij de bouw van Oosterheem. Deze keer: Dirk Franx.
Aan de Vlamingstraat verrijst op dit moment een reconstructie van een pand dat velen misschien nog wel kennen als de oude Kwikfit-garage. Het originele pand was de garage van Dirk Franx, een garagehouder, ontwerper en uitvinder. Dirk is geboren in 1898 en had net als zijn vader een passie voor techniek. In 1923 kocht hij een perceel grond aan de Vlamingstraat (1-3) en bouwde daar samen met zijn zwager, aannemer Piet van Herwijnen, een huis met bedrijfsruimte. Daarnaast bouwde Dirk op achtentwintigjarige leeftijd een eigen garagebedrijf op. Samen met zijn uit Duitsland afkomstige vrouw woonde hij boven de garage. Na haar overlijden bouwde Dirk samen met zijn zwager een woning aan het deel van de Broekweg tussen de Zwaardslootseweg en de Voorweg. Dit deel van de Broekweg werd na 1945 omgedoopt in de J.L. van Rijweg. Dirk verhuisde naar deze woning en hertrouwde in 1937.
In de garage van Dirk aan de Vlamingstraat werden vrachtwagens onderhouden, er waren nog nauwelijks personenauto’s in die tijd, en veel mensen leerden het vak bij Dirk Franx. Vrachtwagens die op benzine reden werden bijvoorbeeld omgebouwd naar wagens met gasgeneratoren. Deze ombouw was zeer gewild tijdens de Tweede Wereldoorlog toen er sprake was van een benzineschaarste.
Naast garagehouder was Dirk Franx ook uitvinder. Er vonden regelmatig technische experimenten plaats in de garage. In 1929 vond hij een door een propellermotor aangedreven ijsslee uit. Hierdoor was het ook tijdens de, in die tijd strenge, winters mogelijk om de goederen makkelijk over het ijs te vervoeren. Ook ontwierp Dirk een bietenrooimachine en kreeg hij een Duits patent op de uitvinding van een 'apparaat voor het aanbrengen van een binnenband in de behuizing van luchtbanden voor motorvoertuigen'.
Zweefvliegtuigen
Ook hield Dirk zich bezig met aerodynamica. Hij was een van de eerste bouwers van zweefvliegtuigen in Nederland en bouwde de PH-4 en de PH-10. De zweefvliegtuigen werden gebouwd bij de werkplaats van zijn zwager aan de Delftsewallen. Dirk verhuurde de zweefvliegtuigen, richtte rond 1930 de Zoetermeer-Zegwaartsche Zweefvliegtuigclub op en haalde in 1933 zijn zweefvliegbrevet.
Aan het eind van de jaren zestig werd ook de Rode-Pannenbuurt aan de J.L. Van Rijweg gesloopt voor de ontwikkeling van het nieuwe Stadshart dat er uiteindelijk in de jaren tachtig zou komen. Daarbij werd ook de woning van Dirk, die hij samen met zijn zwager had gebouwd, gesloopt. Dirk werd door de gemeente uitgekocht en liet op tachtigjarige leeftijd een bungalow aan de Zonnenberg in de wijk Meerzicht bouwen.
In de jaren zeventig stopte Dirk met het bedrijf en verhuurde hij de garage aan diverse ondernemers waaronder de eerder genoemde Kwikfit-garage. Vanaf 1986 woonde zijn dochter Lies boven de garage en in 1989 overleed Dirk. Het bedrijfspand werd in 2010 door de gemeente gekocht en Lies verhuisde naar de overkant van de straat. In 2018 startte Terra Art met de verbouwing en nieuwbouw van het pand en maakte bekend dat zij hun naam zullen veranderen in Franx als het gebouw klaar is. Het hoogste punt werd bereikt in december 2020 en oplevering wordt verwacht in 2021.
Ook de IJsslee van Dirk Franx is in Zoetermeer terug te vinden, als kunstobject. De IJsslee, gemaakt door beeldend kunstenaar Moritz Ebinger, staat langs een voetpad aan de Vlamingstraat, een steenworp afstand van het huis van Franx. Het werd geplaatst in 2005.
In 2012 onthulde wethouder Domburg de 'sprekende IJsslee', een project van de Hogeschool Utrecht
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Bron: Monteurs, uitvinders en kunstenaars (deel 1/3) - Terra Art Projects (terra-artprojects.com)
Foto 1: De ijsslee van Dirk Franx, aangedreven met motor en propeller op de vaart bij Dorpsstraat nr. 2. Op de slede vlnr: Dirk Franx, Niek Sluiter en Arie Janson. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer
Foto 2: Een zweefvliegtuig met ontwerper Dirk Franx en twee Duitse monteurs. Het werd gebouwd in de werkplaats van P.J. van Herwijnen aan de Delftsewallen. Het in aanbouw zijnde vliegtuig is een Zögling Kolibri PH-4 R.R.G. 30.05.1932 vroeg Franx een Bewijs van Luchtwaardigheid aan, in 1936 was het vliegtuig nog in gebruik. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer; Foto: Dekker, C. Foto Studio
